Sự phát sinh của Phong Thủy liên quan đến nhiều nguyên nhân xã hội, trong đó tập trung vào ba vấn đề chính sau đây:

Thứ nhất là đạo hiếu của người sống muốn tưởng niệm, bù đắp cho người chết, muốn cân bằng tâm lý và phần nào răn dạy người khắc, cũng là một ước muốn cho bản thân mình sau này. Do đó trong Phong Thủy có rất nhiều bài vở chuyên về xem Thủy Khẩu, Long Mạch... cho mồ mả (Âm Phần) mà việc áp dụng thực tế còn nhiều nặng về cảm tính, thậm chí dẫn đến tốn kém xa xỉ.

Thứ nhì là sự xét đoán hình thế, một thái độ tự nhiên của con người trong quá trình vận động, giao tiếp với môl trườngthiên nhiên và xã hội. Gặp nhau là đã nhìn ngắm, “ trông mặt bắt hình dong ". Xem thế, xem tướng, xem số... từ con người (nhân tướng học) đến trời đất (thời tiết, mùa màng), nhà cửa, súc vật (xem tướng ngựa chẳng hạn), chọn đồ vật... là để chọn lựa cái tốt nhất trong khả năng có thể.

Thứ ba là các truyền tụng và thuật số mang tính tập tục, được đúc kết qua nhiều thời kỳ, mong muốn gặp lành tránh dữ, mang tính dân tộc học và văn hóa địa phương. Những truyền tụng này với nhiều màu sắc mê tín góp phần khá nhiều vào sự ra đời và tồn tại dưới nhiềudạng thức của thuật Phong Thủy.

Nhiều tài liệu nói rằng nguồn gốc Phong Thủy là ồ Trung Hoa . Nhưng qua khảo cứu bề dày ngàn năm văn hiến của nước Việt Nam ta, có thể khẳng định Phong Thủy Việt Nam là các ứng xử văn hóa của người Việt với môi trường cư ngụ và môi trường xã hội, vừa mang nét đặc trưng riêng vừa có quá trình tiếp thu , hòa nhập những nét tương đồng của Phong Thủy Trung Hoa.

Văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên của người Việt xưa.

Ngôi nhà của người Việt Nam gắn liền với môi trường sông nước văn minh nông nghiệp lúa nước. Cấu trúc nhà và sử dụng đất theo xu hướng thoáng đãng, phù hợp với điều kiện tự nhiên. Người Việt Nam rất coi trọng việc chọn hướng nhà, chọn đất. Đó là cách tận dụng tối đa thế mạnh của môi trường tự nhiên để tránh những tác hạl của chính nó.

Hướng nhà tiêu biểu là hướng Nam,"lấy vợ đàn bà, làm nhà hướng Nam". Làm nhà chọn hướng Nam cũng hiển nhiên như lấy vợ là đàn bà vậy! Điều này là hiển nhiên vì Việt Nam nằm bên cạnh biển, trong khu vực gió mùa, chỉ có hướng Nam (hoặc Đông Nam, Tây Nam) là hướng tối Ưu: buổi sáng và buổi chiều không bị nắng xiên khoai; vừa tránh được cái nóng từ hướng Tây, gió bão từ hướng Đông (từ biển), và gió lạnh từ hướng Bắc (hoặc Đông Bắc) tràn về.

KINH NGHIỆM ĐỂ LẠI VÀ NHỮNG LUẬN ĐIỂM KHOA HỌC

Nghề Phong Thủy được hình thành để tìm kiếm , lựa chọn đất xây dựng nơi cư trú sao cho bình yên và phát triển nhất.Chiếu dời đô của Lý Công Uẩn đã đề cập đến thế Phong thủy của thành Đại La ( sau này là Thăng Long rồi Hà Nội bây giờ ). Đa số làng xã nông thôn Việt Nam đều được chọn lựa kỹ càng vị trí, nguồn nước, cảnh quan...sao cho hài hòa nhất

- Người Việt xưa cũng rất trọng việc chọn láng giềng, gắn bó nhà đất của mình với quan hệ cộng đồng , tạo lập các mối quan hệ xã hội ổn định.

- Để chuẩn hóa kích thước xây dựng, trong khi phương Tây dùng bản vẽ kỹ thuật phức tạp, chi li và cứng nhắc thì người việt Nam dùng cái thước tầm (còn gọi là rui mực, sào mực). Đó là một thân tre bổ đôi dài hơn chiều cao của cột cái, trong lòng máng gạch những ký hiệu cho phép xác định các khoảng ngang, khoảng đứng và khoảng chảy, từ đó mà ấn định toàn bộ kích thước của các bộ phận như chiều cao cột hiên, cột con, cột cái. Điều đặc biệt là đơn vị gốc mang tính chất rất cá biệt, đốt ngón tay út hoặc gang tay của người chủ nhà. Điều này cho thấy người Việt Nam có truyền thống coi con người là trung tâm, lấy kích cỡ con người làm chuẩn để đo đạc tự nhiên và vũ trụ. Thành ra mỗi nhà mỗi thước, không thể mượn thước người khác mà làm nhà cho mình được. Thước tầm trở thành vật xác định quyền sồ hữu ngôi nhà của chủ nhân. Khi hoàn thành nhà, phải làm Lễ Cài Sào để báo cáo với thần linh thổ địa và long trọng đưa cây thước tầm lên gác ồ vị trí cao nhất dưới nóc giữa hai vì kèo, chỉ khi nào cần sửa chữa thì thợ cả mới lấy xuống để đo cắt các chi tiết thay thế. 

ĐẶC TÍNH CỦA PHONG THỦY

Có 5 đặc tính là: tổng hợp, linh hoạt, quân bình, Ổn định, tâm linh.

-Tính tổng hợp: xem xét rất nhiều phương diện để tạo lập môi trường sống tốt nhất. Theo nghĩa hẹp thì Phong là gió, tính Động, thuộc dương. Thủy là nước mang tính Tĩnh, thuộc âm. Phong Thủy phải tương giao thì Thổ Trạch mới hài hòa.Nhưng thực ra không chỉ giới hạn ở gió và nước, Phong Thủy là tổng hợp những gì thuộc về THIÊN NHIÊN và XÃ HỘI ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến ngôi nhà .

-Tính Linh hoạt: Khi gặp các thế đất bất lợi, luôn có các giải pháp khắc phục sao cho ít tàn phá môi trường, dựa vào thiên nhiên để tận dụng các lợi điểm. Hầu như không có ngôi nhà - cuộc đất nào là xấu hoàn loàn hay tốt hoàn toàn. Luôn có những giải pháp ở nhiều mức độ để xoay chuyển Phong Thủy của một hoàn cảnh cư trú .

-Tính quân bình: Luôn giữ tỷ lệ hợp lý của các thành phần nhà và đất, không quá thiên lệch, tạo sự cân bằng âm dương, động tĩnh trong môi trường ở. cần xác định cân bằng không phải là tình trạng 5/5. Có thể là 3/7 hay 4/6 thậm chí là 2/8 tùy theo trường hợp cụ thể. vấn đề là xem xét trong khu vực quan tâm, phần nào cần chính, phần nào phụ.

-Tính Ôn định: xuất phát từ cuộc sống định cư của dân làm nông nghiệp, do đó chọn đất cất nhà luôn nhắm tương lai xa, mong con cháu được phát triển bền vững. Giảm thiểu các xáo trộn trong đời sống và giữ gìn những giá trị truyền thống.

-Tính Tâm linh: xem trọng yếu tố tín ngưỡng và đời sống tinh thần. Hướng nội và luôn tưởng nhớ tiền nhân (thờ cúng, mồ mả). Phong Thủy cũng là một "liệu pháp" tâm lý hiệu quả nếu biết khai thác đúng mức.

(CÙNG BẠN XÂY NHÀ - NXB LAO ĐỘNG)