Ra đời lần đầu từ cuộc cách mạng phản văn hóa những năm 1960, thế giới huyền ảo của trào lưu này đã ảnh hưởng sâu sắc đến kiến trúc và thiết kế nội thất trong thời gian trị vì ngắn ngủi của nó, với các kiến trúc sư táo bạo vượt ra khỏi ranh giới truyền thống để tạo ra những quan niệm mới mẻ. 

Thiết kế độc lạ, gây ảo giác của Triển lãm Hafary tại Singapore 

Khi sự tái xuất hiện của phong trào Psychedelia (Ảo giác) đang ngày càng lan rộng, việc đi sâu vào quá khứ để hiểu được sức hấp dẫn lâu dài của nó là một điều thú vị và bổ ích.

Hành trình tìm hiểu lịch sử của phong trào gây ảo giác đã cho thấy rằng ngay từ đầu, xu hướng này đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự tiêu thụ rộng rãi của các chất kích thích  vào những năm 1960, sự phản văn hóa đã định nghĩa lại ranh giới của nghệ thuật, chính trị và chuẩn mực xã hội. Kiến trúc đã bị cuốn vào trào lưu hấp dẫn, kích động này.

Một trong những ví dụ đầu tiên về kiến trúc ảo giác xuất hiện ở Hamburg, Đức, tại Nhà xuất bản Spiegel. Năm 1969. nhà thiết kế người Đan Mạch – Verner Panton, người tiên phong trong thiết kế ảo, đã tiết lộ không gian văn phòng tráng lệ của mình. Tầm nhìn tiên phong của anh ấy mang nét đặc biệt với những đường viền nhấp nhô, đồ nội thất vô định hình, và sự hỗn loạn của màu sắc hòa quyện thành một bản giao hưởng thị giác đầy thú vị. Không gian này tóm gọn bản chất của phong trào, thách thức tính cứng nhắc của thiết kế truyền thống và chấp nhận một thế giới ảo mới. 

Kiến trúc ảo giác của nhà xuất bản Spiegel tại Hamburg, Đức

Cũng trong khoảng thời gian đó, nhóm kiến trúc Ant Farm đã thiết kế Tòa nhà Thế kỷ, một tòa nhà ảo giác mẫu mực. Dự án khu dân cư này nằm ở Texas và tự hào sở hữu một thiết kế độc đáo, vị lai, với ngoại thất uốn cong và nội thất sáng sủa, không gian mở. Sự tích hợp liền mạch của cấu trúc với môi trường tự nhiên xung quanh của nó đã thể hiện mối quan hệ của phong trào ảo giác đối với sự hòa hợp với tự nhiên, một đặc điểm sẽ trở thành dấu ấn của phong cách này.

Tại London, việc khai trương Câu lạc bộ UFO vào năm 1967 do Michael English và Nigel Waymount thiết kế, đã báo trước một kỷ nguyên mới của các cuộc tụ họp đối lập văn hóa và phát triển một không gian không chỉ phản ánh cách suy nghĩ của họ mà còn khuyến khích người khác suy nghĩ và trải nghiệm theo những cách mới. Nội thất của câu lạc bộ rực rỡ với các hoa văn kỳ lạ và ánh sáng lung linh, mang đến trải nghiệm mê hoặc, đưa khách tham quan vào một thế giới đầy phấn khích. Là nơi ẩn náu của các nghệ sĩ, nhạc sĩ và nhà tri thức, Câu lạc bộ UFO đã trở thành và vẫn tiếp tục được liên kết với phong trào đối lập văn hóa của thập niên 1960 và thẩm mỹ gây ảo giác. 

Mô hình quán cafe và bar được thiết kế bởi nhà thiết kế Yebin tại Trung Quốc 

Có rất nhiều ví dụ cho việc thiết kế ảo giác và danh sách của chúng tôi sẽ không đầy đủ nếu không nhắc đến sự ảnh hưởng của nghệ sĩ và kiến trúc sư người Áo Friedensreich Hundertwasser. Hundertwasserhaus là một tòa nhà chung cư ở Vienna, được hoàn thành vào năm 1985 và thể hiện sở thích của ông với những hình dạng linh hoạt, màu sắc sặc sỡ và nhận thức về môi trường. Với sàn nhà không bằng phẳng, hành lang uốn khúc và khu vườn trên sân thượng tươi tốt, Hundertwasserhaus đã thách thức các quy tắc kiến trúc thông thường, thể hiện tinh thần ảo giác tự do và cá tính.

Màu sắc sặc sỡ của tòa chung cư Hundertwasserhaus ở Vienna 

Tua nhanh đến hiện tại, và sự trở lại của thiết kế ảo giác là điều hiển nhiên trong các dự án đương đại khác nhau. Sự hồi sinh này có thể là do một số yếu tố, bao gồm mối quan tâm mới đến tâm linh thay thế, thiết kế chú trọng vào môi trường và mong muốn thoát khỏi sự đơn điệu của thẩm mỹ tối giản. Mặc dù trong lịch sử, ảo giác có nghĩa là sử dụng màu sắc sặc sỡ và tính vật chất tương phản, nhưng trong kiến trúc hiện đại, phong cách tinh vi và phát triển hiện nay đã khiến các kiến trúc sư và nhà thiết kế chủ yếu áp dụng các nguyên tắc cốt lõi của phong trào và khám phá của riêng họ, nhấn mạnh tính linh hoạt, hình thức và sự kết nối với thiên nhiên hơn là chỉ màu sắc đơn giản sặc sỡ.

Một số nhà phê bình cho rằng sự tái xuất hiện của kiến trúc ảo giác có mối tương quan trực tiếp với sự trỗi dậy của mối quan tâm đến ảo giác đối với sức khỏe tinh thần và hạnh phúc, một lĩnh vực chắc chắn đã vươn lên dẫn đầu của cả y tế và thiết kế. Khi nghiên cứu về tiềm năng điều trị của các chất khác nhau đạt được động lực và không gian nghiên cứu, thì quan điểm cho rằng kiến trúc ảo giác trong quá khứ có thể đã mở ra một cái nhìn sâu sắc cần thiết khi xem xét và phát triển các không gian hỗ trợ sức khỏe, cảm xúc và thể chất của chúng ta.

Một nghiên cứu về không gian điều trị tâm lý Tại Trung Quốc 

Một sự thay đổi văn hóa dễ nhận biết đối với sự hướng nội, sáng tạo và thể hiện bản thân được quan sát rộng rãi trong xã hội ngày nay và sự thay đổi này phù hợp với các nguyên tắc cốt lõi của thiết kế ảo giác, khuyến khích các kiến trúc sư và nhà thiết kế xem xét và diễn giải lại di sản của phong trào này. Ngay cả khi các kiến ​​trúc sư hiện nay không nhất thiết phải sử dụng các chất tác động ảo giác, thì tính thẩm mỹ của những năm 1960 đã ghi dấu ấn trong ký ức văn hóa và có vẻ như các công ty đang thử nghiệm chính thức về di sản này – cho dù đó là một cách có ý thức hay vô thức.

Các ví dụ đáng chú ý về kiến trúc hiện đại lấy cảm hứng từ ảo giác bao gồm Nhà trưng bày Serpentine của Tập đoàn Bjarke Ingels (BIG) xuất hiện ở London vào năm 2016 hoặc Tòa nhà Blur của Diller Scofidio + Renfro ở Thụy Sĩ. Serpentine Pavilion, được hoàn thành vào năm 2016, nổi bật với cấu trúc uốn lượn, trong suốt mời gọi du khách khám phá những con đường mê cung của nó.

Nhà trưng bày Serpentine của Tập đoàn Bjarke Ingels tại London 

Việc sử dụng thành thạo hình dạng và ánh sáng biến gian hàng thành một trải nghiệm mê hoặc, lặp lại các nguyên tắc ảo giác trong quá khứ. Trong khi đó, Tòa nhà Blur là một cấu trúc giống như đám mây thanh tao trên Hồ Neuchâtel. Một màn sương mờ được tạo ra bởi các tia nước bao phủ cấu trúc, tạo ra một bầu không khí đẹp như mơ gợi nhớ lại sự huyền bí của thiết kế ảo giác và tầm quan trọng của trải nghiệm trong phong trào.

Tòa nhà Blur nằm trên Hồ Neuchâtel như một đám mây khổng lồ 

Không còn nghi ngờ gì nữa, phong trào ảo giác của văn hóa đối lập của những năm 1960 đã để lại dấu ấn không thể phai nhòa trong thế giới kiến trúc và thiết kế, đẩy lùi ranh giới của kiến trúc thông thường. Ngày nay, rõ ràng là tinh thần ảo giác vẫn tiếp tục lan tỏa trong giới thiết kế. Khi các kiến trúc sư và nhà thiết kế tìm thấy nguồn cảm hứng trong quá khứ và khám phá lãnh thổ mới, sức hấp dẫn của thiết kế ảo giác vẫn trường tồn. Khi con người tiếp tục khám phá các hình thức tâm linh thay thế, thiết kế chú trọng vào môi trường và tiềm năng trị liệu của ảo giác, di sản sáng tạo và sôi động của kiến trúc ảo giác vẫn là nguồn cảm hứng mạnh mẽ.

Theo Thùy Giang (biên dịch từ Architizer)

Kiến Việt