Chủ nghĩa tối giản hiểu nôm na là sự giản lược để giữ lại chỉ những thứ thiết yếu. Nhưng ai là người quyết định điều gì là cần thiết và điều gì là quá nhiều? Với những câu hỏi mang tính lựa chọn, kết hợp với sự thay đổi trong chủ nghĩa tiêu dùng và cách con người sống gần đây, cho thấy chủ nghĩa tối giản có thể vẫn tồn tại, nhưng đang đứng trước bước ngoặt.

Thẩm mỹ thị giác của vài thế kỷ trước ưa thích các thiết kế theo nguyên tắc “hư vô”. Dù là thông qua nghệ thuật, phong cách sống, thời trang, công nghệ hoặc thiết kế nội thất, nhiều người cho rằng cần phải giữ mọi thứ ở mức tối thiểu, thúc đẩy xu hướng tối giản được yêu thích trên thế giới dù nhận nhiều chỉ trích. Chủ nghĩa tối giản là việc giảm bớt một thứ gì đó, chỉ giữ lại những thứ thiết yếu. Nhưng ai là người quyết định điều gì là cần thiết và điều gì là quá nhiều? Với những câu hỏi đó và những thay đổi trong chủ nghĩa tiêu dùng, cách con người sống trong những năm gần đây, xu hướng hiện nay cho thấy chủ nghĩa tối giản có thể vẫn tồn tại, nhưng với một bước ngoặt.

Chủ nghĩa tối giản là một phong trào nghệ thuật bắt đầu hình thành sau Thế Chiến II, được cho là sự chống lại chủ nghĩa hiện đại và chủ nghĩa biểu hiện trừu tượng vào thời điểm đó. Những nhà nghệ thuật muốn thoát khỏi những đặc điểm cảm xúc và ý nghĩa của những thể loại này, thứ trệch hướng khỏi nghệ thuật, tạo nên thứ mà họ tin là “ hình dạng của vẻ đẹp thuần khiết”. Được tìm thấy trong tranh ảnh, âm nhạc và ngành công nghiệp thiết kế của những năm 1960, thuật ngữ chủ nghĩa tối giản thường đề cập đến việc loại bỏ những thứ thừa thãi, không sử dụng bất cứ đồ trang trí nào. Những nghệ sĩ và nhà điêu khắc, như Frank Stella, Robert Morris, Donald Judd, và Carl Andre,… bắt đầu chuyển sang phong cách hình học trừu tượng, khám phá nó qua nhiều phương tiện khác nhau. Trên khắp Đại Tây Dương, cách người Châu Âu tiếp cận chủ nghĩa tối giản được thấy trong những tác phẩm của các nghệ sĩ gắn liền với phong trào Bauhaus, De Stijl và phong trào kiến tạo Nga.

Trong kiến trúc, chủ nghĩa tối giản được miêu tả như một không gian hoặc cấu trúc được tối giản đến mức cơ bản. Phong trào trở nên phổ biến vào cuối những năm 1980 ở London và New York, khi các kiến trúc sư được những chủ cửa hàng thời trang yêu cầu thiết kế một không gian trống trải sử dụng những bề mặt màu trắng, ánh sáng lạnh và những khoảng trống không bị che khuất với rất ít vật dụng và nội thất  để đặt mọi sự chú ý vào quần áo. Họ tin rằng nguồn cảm hứng đằng sau chủ nghĩa tối giản đến từ triết lý Thiền trong các thiết kế truyền thống Nhật bản, Bauhaus, và phong trào De Stijl. Một số khác cho rằng chủ nghĩa tối giản là một hành động đáp trả việc công nghiệp hoá tăng cao và cuộc sống đô thị đông đúc, là liều thuốc giải cho cuộc sống thành thị tất bật.

Phong cách kiến trúc tối giản gắn liền với cụm từ “less is more” (ít là nhiều), theo kiến trúc sư nổi tiếng Ludwig Mies va der Rohe. De Stijl sử dụng tính trừu tượng, sự đơn giản, kết hợp sử dụng những vật liệu công nghiệp và tinh gọn hình dáng của Bauhaus để định hình kiến trúc tối giản. Tìm kiếm các giá trị trong hình dạng đơn giản của tự nhiên là rất quan trọng đối với phong trào tối giản. Bằng cách tinh giảm tối đa trong khâu thiết kế; tập trung vào hình dạng, ánh sáng, không gian và vật liệu, những kiến trúc sư theo phong cách tối giản có thể đạt được sự hài hoà thông qua sự đơn giản. Kết hợp thiên nhiên và không gian nội thất bên trong để đạt được sự cân bằng giữa những thứ con người tạo ra và môi trường, như trong các dự án của Tadao Ando từ trước đến nay. Điều này không có nghĩa là không gian được thiết kế hoàn toàn không có đồ trang trí, mà tất cả các yếu tố và chi tiết của không gian được giảm tối đa để cải thiện thiết kế.

Đến thế kỷ 21, chủ nghĩa tối giản có mặt ở khắp mọi nơi- đến mức nó trở thành một phong cách sống đầy khát vọng và sang trọng. Nội thất nổi bật, đường nét gọn gàng mang đến cảm giác đơn giản và thanh lịch vượt thời gian. Bề mặt các thiết bị nội thất gọn gàng, ưu tiên sự tổ chức và sạch sẽ. Màu trắng và những màu trung tính được sử dụng làm lớp nền, kết hợp với những tông màu và kết cấu khác nhau để thêm phần đặc sắc. Lấy cảm hứng từ những thiết kế của Scandinavian, các nhà thiết kế đã kết hợp những vật tự nhiên như gỗ, đá có hình dáng đơn giản, bảng màu đơn sắc và các yếu tố chức năng. Chủ nghĩa tối giản trở thành quy tắc toàn cầu về việc sống nhiều hơn sở hữu ít đi- “ trong văn hoá tiêu dùng, chủ nghĩa tối giản luôn là một chiêu trò xa hoa”.

Mặc dù những thiết kế tối giản được ưa chuộng trong giới thiết kế, chúng luôn bị đánh giá là mang lại cảm giác quá lạnh lẽo và “không có sinh khí”. Rất nhiều người coi chủ nghĩa tối giản như một cách để cắt đứt sự hỗn loạn từ thế giới bên ngoài, bước vào trạng thái tĩnh tâm và bình yên khi họ trở về nhà. Tuy nhiên một số khác không cảm thấy như vậy, phong cách này không phản ánh tính cách sôi nổi, ồn ào của họ. Vào cuối mùa hè năm 2020, cả thế giới cuối cùng cũng chứng kiến sự thay đổi lớn trong “hành trình đi tìm cái đep” của con người, thiên về những nội thất tự nhiên, sôi động và chiết trung: “ nơi những căn phòng có thể tràn ngập màu sắc, sự vui nhộn và những độ vật không phù hợp, đó mới là vấn đề”.

Hiển nhiên, phong cách kiến trúc luôn thay đổi, và những xu hướng mới/quay vòng thường được giới thiệu mỗi năm, nhưng nhiều người tin rằng đại dịch là yếu tố chính góp phần tạo nên sự thay đổi này. Sau nhiều tháng bị cách ly, không ngạc nhiên khi con người mong muốn thêm một chút tông màu ấm và năng lượng vào không gian. Sống trong không gian đen trắng không còn là điều được khao khát nữa, mọi người muốn có thêm cây cối, hoạ tiết, những bức tranh và phụ kiện phản ánh tính cách của họ. Điều này dẫn đến sự ra đời của những phong cách như Japandi và Organic Modernism, vốn vay mượn những yếu tố phong cách từ các thiết kế của Nhật bản và Scandinavian, tôn vinh những hình dáng và vật liệu tự nhiên, thêm sức sống cho một thiết kế đơn điệu. Những nhà thiết kế cũng bắt đầu vay mượn những yếu tố thiết kế từ các quốc gia khác, như bảng màu, hoa văn, và những phụ kiện bản địa, biến không gian của họ thành nơi tu dưỡng nhỏ.

Trái ngược với chủ nghĩ tối giản là chủ nghĩa tối đa (maximalism), cũng trở nên phổ biến trong vài năm trở lại đây. Chủ nghĩa tối đa thường được coi như một phản ứng dữ dội về văn hoá xã hội, chống lại những hàm ý về chính trị lịch sử của chủ nghĩa tối giản; phản ứng trước những nhận xét gây tranh cãi của kiến trúc sư Adolf về đồ trang tí và mối liên kết của chúng đến “chủ nghĩa khiêu dâm không kiểm soát, hành vi phạm pháp, và tầng lớp lao động”. Ngày nay, với sự trỗi dậy của chủ nghĩa cá nhân, những ngôi nhà phong cách tối giản thể hiện những suy nghĩ trong đầu chủ sở hữu, những nơi họ đã đến, văn hoá, di sản, và sở thích của họ- “ nó là “nhân tính, cảm xúc, mối liên kết –  một mớ hỗn độn có chủ đích” tôn vinh chủ nghĩa ấn tượng, sở thích cá nhân, và đề cao họ là ai và họ từ đâu đến.

Theo Hương Giang (biên dịch từ Archdaliy)

Kiến Việt