Gạch đất nén CEB ra đời vào khoảng thế kỷ XVIII gắn với tên tuổi của Jean-François Cointeraux – một kiến trúc sư người Pháp. Trải qua hơn 200 năm lịch sử, vật liệu này ngày càng chứng tỏ là một giải pháp hiệu quả và thân thiện để tạo nên những công trình kiên cố với chi phí thấp.

Về cơ bản thì gạch CEB được hiểu (đúng như cái tên) là gạch được làm bằng việc đổ đất vào khuôn và nén cho thật chặt. Công cụ được sử dụng có thể là hoàn toàn thủ công (nện bằng tay), hoặc máy nén thủ công hoặc cả máy nén gạch công nghiệp. Thành phần chính được sử dụng là đất ngay dưới chân bạn. Tuy nhiên, cần đảm bảo đất có thành phần sét và nếu lẫn cát/sỏi… lại càng tốt.

Các khối gạch đất nén hoàn thiện có màu cam cháy đặc trưng

Để cho dễ tưởng tượng hơn, bạn có thể liên tưởng ngay tới kỹ thuật trình tường. Thay vì trình cả một bức tường to, thì ta “trình” từng viên gạch nhỏ; sau đó dùng vữa đất xây lên bức tường lớn. Tuy nhiên, việc nén đất từng viên này khiến cho công việc xây dựng trở nên dễ dàng cũng như phát triển nhiều hình khối đa dạng theo ý muốn của người xây hơn.

Gạch đất nén CEB ngày càng phổ biến ở các vùng nông thôn của một số quốc gia lân cận sa mạc Sahara, nơi vật liệu và thiết bị xây dựng đắt tiền khó tiếp cận. Nhưng các kiến ​​trúc sư ở những nơi khác cũng nên lưu ý: đất nén đang chứng tỏ không chỉ là một vật liệu cần thiết mà còn là một giải pháp linh hoạt và thú vị về mặt kiến ​​trúc cho các dự án bền vững có thể áp dụng ở cả khu vực nông thôn và thành thị.

Trung tâm Học tập & Thể thao / General Architecture Collaborative (GAC), Rwanda

Ở Rwanda, Tổ chức Hợp tác Kiến trúc Chung (GAC) đã kết hợp các khối đất nén vào thiết kế của Trung tâm Thể thao & Học tập mới như một phần trong nhiệm vụ bảo vệ môi trường sinh thái. Dự án hoàn thành với sự tham gia của 400 người dân địa phương (hơn một nửa trong số họ là phụ nữ)  để xây dựng các tòa nhà này.

Do kinh nghiệm hạn chế của người dân địa phương, GAC đảm bảo sử dụng các phương pháp thi công đơn giản, gần gũi với người dân bản địa: dệt lưới bằng cỏ và vỏ cây địa phương, sử dụng lưới thu nước mưa…Các khối đất nén được tạo nên từ việc sử dụng đất thừa từ công đoạn đào móng. Gạch thành phẩm sau cùng được sử dụng để làm tường của các tòa nhà trường học mới.

Trung tâm Học tập & Thể thao được xây dựng bởi các vật liệu có sẵn tại địa phương

Không gian hoàn thiện bên trong khi toà nhà được vận hành

Như GAC đã chứng minh, các khối gạch đất nén là một giải pháp thân thiện với chi phí thấp để thay thế cho các vật liệu xây dựng thông thường, đồng thời giảm thiểu chi phí phát sinh khi vận chuyển vật liệu đến địa điểm. Gạch đất nén có khả năng chống cháy, không độc hại và không bị ảnh hưởng bởi côn trùng. Về mặt thẩm mỹ, tông màu gạch nén mang đến diện mạo hài hòa với cảnh quan nhiệt đới xung quanh.

Trường tiểu học AWF của Localworks , Karamoja, Uganda 

Không gian bên trong lớp học

Localworks đã áp dụng nguyên tắc tương tự trong dự án Trường tiểu học AWF ở Karamoja, Uganda. Vì đây là khu vực vùng sâu vùng xa, mục tiêu trọng tâm của công ty là tìm nguồn nguyên liệu tại địa phương càng nhiều càng tốt để giảm thiểu chi phí vận chuyển. Thiết kế đã sử dụng đá làm nền móng và tường cột. Trong khi đó, các khối gạch đất nén được sản xuất ngay tại địa phương đóng vai trò xây nên các bức tường. Kết cấu tương phản mạnh mẽ giữa đá và gạch,  điểm xuyết thêm bởi các ô cửa sổ trượt đầy màu sắc dọc theo các bức tường tạo nên một kiến trúc “độc nhất”.

Sân vận động Cricket Rwanda / Light Earth Designs , Kigali, Rwanda 

Sân vận động Cricket Rwanda được thiết kế bởi Light Earth Designs tại Kigali là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng gạch đất nén một cách sáng tạo. Các khu vực của sân vận động chia thành 3 gian mái vòm, nối liền với nhau mô phỏng hình dạng bật nảy của một quả bóng. Mặc dù có vẻ như đó là sản phẩm của quá trình xây dựng phức tạp, nhưng trên thực tế nó được tạo ra bằng cách sử dụng các vật liệu và kỹ thuật xây dựng địa phương.

Trước tiên, đội ngũ xây dựng đã tạo ra đường cong mượt mà của ba gian vòm bằng kỹ thuật đóng vòm ngói mỏng cổ điển của Địa Trung Hải. Kỹ thuật cổ được thực hiện khá thủ công, không có sự can thiệp của máy móc hạng nặng. Bản thân những viên gạch được làm từ hỗn hợp đất nén được đào tại chỗ kết hợp xi măng địa phương rất dễ tìm.

Tính linh hoạt và giá cả phải chăng biến gạch đất nén trở thành vật liệu hoàn hảo nhất cho công trình này. Bên cạnh đó, bởi trọng lượng nhẹ, độ bền cao và tính chịu nước tốt nên vật liệu này hoàn toàn có thể tạo nên một kiến trúc đồ sộ, bền vững mà không cần đến công nghệ đắt tiền.

Cấu trúc đồ sộ của sân vận động Cricket Rwanda

Tóm lại, các dự án này ở Rwanda và Uganda là minh chứng sống động cho tính ứng dụng và khả năng sáng tạo từ các khối gạch đất nén. Việc sử dụng loại vật liệu này không nên chỉ giới hạn ở những vùng nông thôn xa xôi và các công trình kiến trúc hiện đại nên khai thác lợi thế từ đó.

Điều đáng mừng là ngày càng có nhiều nhà thầu ở Tây Nam Hoa Kỳ bắt đầu sử dụng các khối gạch đất nén cho các dự án xây dựng của họ. Đây là một tín hiệu tích cực khi cả thế giới đang chung tay hướng tới các vật liệu xanh, thân thiện với môi trường hơn.

Theo Thu Trang (biên dịch từ Architizer)

Kiến Việt