KTS Nguyễn Văn Tất là gương mặt quen thuộc trong vai trò Phó chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam và hơn 20 năm nay là Phó tổng biên tập tạp chí Kiến Trúc, phụ trách Kiến Trúc Nhà Đẹp. Ở bài viết này, anh sẽ trong vai trò của một kiến trúc sư, một người đi trước đã có hơn 350 công trình và đã gặt hái được những thành tựu nhất định, để chia sẻ với bạn đọc những góc nhìn của anh về thực trạng kiến trúc Việt Nam, và mở thêm những lối đi sáng tỏ hơn cho thế hệ tiếp nối.   

KTS Nguyễn Văn Tất

Rất hân hạnh được ngồi lại với anh Tất, trong một vai trò mới – người phỏng vấn và nhân vật khách mời của tạp chí Kiến Trúc Nhà Đẹp…

Tôi khá hào hứng và bất ngờ với buổi trò chuyện này. Có 3 vấn đề mà tôi muốn đề cập trước khi đi chúng ta đi vào những chuyện khác vì tôi nghĩ rằng tất cả chỉ là hệ luận của ba nội dung này.

• Tính nơi chốn trong kiến trúc

Nghệ thuật kiến trúc, trong đó bao gồm không gian nội thất là một dạng nghệ thuật tổng hợp, phản ánh rất nhiều khía cạnh sống của con người trong môi trường sống cụ thể, cho nên tính nơi chốn của nó vô cùng quan trọng. So sánh đơn giản, một ngôi nhà ở bên Mỹ với một ngôi nhà ở Việt Nam, mặc dù người Việt cũng đã quen với lối sống Tây – Âu từ thời Pháp, Mỹ nhưng không thể mang ra so sánh tay đôi 1-1. Mỗi ngôi nhà có một giá trị của nó.

Người ta cũng thường nói những nước tiến bộ về kiến trúc thì sẽ có một nền kiến trúc tiên tiến, hết sức hấp dẫn, hết sức giá trị về nhiều mặt. Thế một đất nước còn nghèo, còn lạc hậu thì không có nền kiến trúc à? Xin thưa, họ vẫn có, thậm chí còn đậm đà không kém về chất nhân văn. Nói đến con người thì phải nói đến tính nhân văn, không có một giá trị nghệ thuật nào phi nhân văn cả. Thành ra, tính nơi chốn của kiến trúc là yếu tố đầu tiên cần cân nhắc khi so sánh về các giá trị.

Trung tâm Hội nghị tỉnh Bình Định – Thiết kế mang giá trị bền vững hướng đến một không gian công cộng không rào chắn và là món quà dành cho người dân Bình Định

• Vậy thì nền kiến trúc Việt Nam đang đứng ở đâu?

Nền kiến trúc Việt Nam cho đến thời điểm hiện tại, theo quan điểm riêng của tôi, giống như một người đã từng khỏe mạnh nhưng đã trải qua một cơn bạo bệnh rất dài và hiện thời vẫn đang trong tiến trình hồi phục. Tuy nhiên, việc hồi phục này là vô cùng khó khăn về mặt tâm lý. Khi chúng ta đang sống trong một môi trường có quá nhiều người khỏe mạnh, xinh đẹp ở xung quanh thì sẽ không tránh khỏi tâm lý hấp tấp, vội vàng để đứng ngang bằng lại với những người khỏe mạnh, xinh đẹp kia.

• Tác động của khoa học công nghệ và thế giới phẳng

Sự phát triển của thời đại đang mang đến cho ngành nghề này, nhất là lớp trẻ, cơ hội sở hữu những công cụ mới, vật liệu mới, công nghệ mới. Đặc biệt, trí tuệ và kỹ năng của máy tính tạo nên một năng lực vô cùng mạnh mẽ bên cạnh sự nhanh chóng của truyền thông. Nên chúng cũng đặt cho những người kiến trúc sư, người thiết kế, sáng tạo… trước các vấn đề đạo đức. Vì một người với trí tuệ, trải nghiệm, tâm hồn chưa được rèn giũa cẩn thận thì sức mạnh vô song trong tay họ rất dễ trở thành rủi ro cho chính họ và cho môi trường cộng đồng.

Những chia sẻ của anh vừa rồi đã khái quát gần như trọn vẹn câu chuyện của buổi gặp gỡ hôm nay. Vậy theo anh, bản chất của việc thiết kế, sáng tạo có thay đổi không, dưới tác động của công nghệ?

Bản chất của việc suy nghĩ là không khác nhau! Còn về phương thức để thể hiện suy nghĩ đó thành sản phẩm thì rất khác. Tôi hay ví von người kiến trúc sư sáng tạo là anh chàng Aladin với cách suy nghĩ, với tâm hồn trong sáng, thiên về tính nhân văn. Và anh chàng này lại có thêm một ông thần đèn – chính là khoa học công nghệ. Đây là một lợi thế, chẳng có gì để phàn nàn. Vấn đề nằm ở chỗ cây đèn lọt vô tay Aladin hay tên phù thủy thì ông thần đèn vẫn làm nhiệm vụ của ông ấy. Nhưng nếu để lọt vô tay tên phù thủy thì thật khủng khiếp, còn ở trong tay Aladin thì quá tuyệt vời.

Các bạn trẻ cần tập trung vào điều gì để tiến xa hơn trong lĩnh vực này?

Nói về nghề nghiệp, người ta có câu: “Ông đồ già, con hát trẻ”. Rủi ro hay may mắn, kiến trúc lại là nghề của những “ông đồ già”, một nghề đòi hỏi sự trải nghiệm sâu xa, mà bạn trẻ có thể rút ngắn được giai đoạn nếu có được những “lò luyện” tốt. Bạn sẽ được làm những công việc mà ở lứa tuổi và kinh nghiệm của mình, người ta chưa thể giao cho bạn các công trình lớn tích hợp nhiều giá trị. Chưa kể việc một mình xây dựng thương hiệu, uy tín riêng cũng mất một khoảng thời gian khá dài. (Tất nhiên, vẫn có những bạn trẻ chưa đến tuổi 30 nhưng đã ghi danh thế giới, tuy nhiên số này chỉ đếm trên đầu ngón tay và còn xa mới đến khẳng định đẳng cấp).

Đây không chỉ là trải nghiệm về kỹ năng, kiến thức làm nghề mà về cung cách suy nghĩ, cung cách tiếp cận với các vấn đề của kiến trúc – điều đó thì vô cùng, mỗi công trình, mỗi địa điểm là duy nhất. Tôi muốn chia sẻ thêm rằng, bạn trẻ tự tin là một điều rất tốt, nhưng khi anh bật nhảy lên nếu có một bờ vai để anh làm bàn đạp thì vẫn tốt hơn là việc anh bật lên từ mặt đất. Bên cạnh đó, tôi tin rằng, những người kiến trúc sư già dặn, lúc nào họ cũng sẵn sàng đưa bờ vai ra cho người trẻ.

Một số hoạt động của anh với tư cách là một người đi trước và một người đại diện của Hội kiến trúc trong việc phát triển lớp trẻ?

Tôi rất sợ các bạn trẻ hiểu nhầm rằng lớp già đầu bạc chúng tôi đang cản trở hay giới hạn sự phát triển của các bạn. Tôi cho rằng tôi là một người cấp tiến vì tôi đã phụ trách việc lo cho lớp sau từ mấy chục năm nay, trong đó bao gồm việc cùng Hội Kiến trúc sư Việt Nam vận động nhà nước cho ra luật kiến trúc sư (giờ đã có luật rồi, sau 24 năm) và nhiều vấn đề khác như đưa thiết kế phí, thi cử kiến trúc… thành một quy trình chuẩn, hợp lý.

Sự đứt gãy của các thế hệ kiến trúc sư và người thiết kế đã xuất hiện và đang tác động trầm trọng đến nền kiến trúc, nội thất hiện tại. Đến mức có nhiều kiến trúc và người thiết kế, khi tranh việc, đã không biết xấu hổ khi công khai đăng tải về việc thiết kế miễn phí. Khi anh đã cho công việc thiết kế đáng trân trọng của anh là 0 đồng, thì anh đòi hỏi điều gì ở người chủ đầu tư làm việc với anh? Khi anh không đầu tư nghiêm túc về ý tưởng thì làm sao gặt hái được quả ngọt?

Cho nên điều quan trọng vẫn là phải tìm giải pháp để sự đứt gãy này được hàn gắn, từ phía những người trẻ, từ phía người có trải nghiệm, từ phía xã hội – có thể bằng cách đặt ra những quy định để có sự tiếp nối chặt chẽ hơn. Một số nước khác đã có hẳn quy định cho các văn phòng thiết kế về việc đào tạo và giới thiệu những gương mặt trẻ thi lấy chứng chỉ hành nghề. Ở nước ta, câu chuyện này mới được mang ra bàn thảo nhưng tôi tin rằng, sẽ có những đổi mới trong thời gian tới.

Một số kiến trúc sư nước ngoài đặt vấn đề rằng: “Kiến trúc Việt Nam vẫn đang đi giải bài toán về thời tiết, khí hậu, địa hình, diện tích đất hay ngân sách hạn chế; nhưng nếu các bạn có đầy đủ các điều kiện này rồi, các bạn sẽ làm gì tiếp theo?”. Ý kiến của anh về điều này?

Điều này thì không phải lo! Bây giờ chúng ta đang lo cơm áo mỗi ngày, lo cho mái nhà không bị dột nước mưa thì có nói gì đi nữa cũng là chuyện xa vời. “Phú quý sinh lễ nghĩa”, chúng ta cứ hồi phục, cứ trở thành người bình thường đi đã, rồi trở thành vĩ nhân sau.

Kiến trúc cho hàng trăm dạng thức, chủng loại khác nhau, cũng giống như trong âm nhạc. Không thể so sánh một bản giao hưởng với một bản nhạc nhẹ rằng cái nào là âm nhạc, cái nào là không. Tất cả đều là âm nhạc, đều có chỗ đứng, và tổng hợp những cái nhỏ này sẽ tạo ra một giá trị của nền âm nhạc, nền kiến trúc.

Như vậy, tôi nghĩ rằng những người bạn đặt ra câu hỏi này, chính họ cũng đang bị khủng hoảng. Chuyện của anh, anh lo đi, anh lo chi chuyện của Việt Nam chúng tôi. Tới ngày đó, nó sẽ có tiếng nói của nó.

Mỗi nền văn hóa với cái mà nó có, làm cho người ta hạnh phúc và sống tốt thì đó chính là giá trị kiếm tìm.

Cảm ơn anh về những chia sẻ thật chất lượng này!

Theo Ngô Ly Kha

Kiến Việt