Thế giới đang đối diện với nhiều thách thức trong quá trình đô thị hoá. Thành phố là trung tâm phát triển kinh tế và xã hội, là nơi mà hơn một nửa dân số thế giới sinh hoạt, đồng thời cũng là nơi tập trung các vấn đề chính về môi trường. Mặc dù sinh thái học, kinh tế và xã hội đều quan trọng như nhau, nhưng hiện tượng bền vững của công trình trong môi trường đô thị chưa được nghiên cứu đầy đủ về mặt sinh thái.

Tuy nhiên, tình trạng này đã bắt đầu thay đổi nhanh trong vài năm qua. Phát triển đô thị bền vững là việc cần thiết và cấp bách bởi vì dân số tập trung trong thành phố và thành phố là nơi bị ảnh hưởng rõ rệt bởi tác động bất lợi của môi trường. 

Thành phố Masdar thiết kế bởi Foster + Partners

Một thành phố bền vững và đáng sống của tương lai là khi cả hai nhu cầu sinh học và nhu cầu xã hội đi đôi với nhau. Thành phố đáng sống khi có các giải pháp bền vững trong thiết kế đô thị. Các đô thị bền vững được kiến tạo với mục đích tăng chất lượng môi trường sống trong không gian tự nhiên và nhân tạo. 

Vì thế, gia tăng chất lượng môi trường trong bối cảnh đô thị hoá là một trong những vấn đề cấp bách nhất. Ngày nay, thành phố sản sinh ra hơn 75 % khí CO2. Đây cũng là nơi có tiềm năng cắt giảm lượng khí thải. Một hệ thống bắt đầu với định hướng về hạ tầng ở quy mô địa phương. Đó có thể là hệ thống phân loại rác thải, kế hoạch sử dụng phương tiện vận chuyển công cộng và tối ưu hoá quỹ đất. Điều này mở ra cho chúng ta một thành phố với nguồn kinh tế bền vững và môi trường trong lành.

Không gian đô thị bờ sông ở Bangladesh bởi Co.Creation Architects

Cấu trúc xã hội dựa trên nền tảng bền vững được chú ý từ nửa sau thế kỷ 20, trong đó có vấn đề sinh thái đô thị. Yếu tố sinh thái được công nhận như một thành phần chính của quy hoạch đô thị đã trở nên rộng rãi. Bước nhắm đến của phát triển bền vững là đảm bảo những nhu cầu của con người được thoả mãn bằng cách quan tâm đến phương diện môi trường trong nhà ở ở mọi khía cạnh. Những nhu cầu này là một cách tiếp cận quy hoạch và quản lý thể chế và quy định ở các đô thị.

Các thành phố có chỗ đứng quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển xã hội và kinh tế ở mức độ toàn quốc và địa phương. Một bộ phận lớn dân số sống trong thành phố vào thời điểm này của chúng ta. Thành phố có vị trí quan trọng trong ăn ở, việc làm và dịch vụ liên đới. Trong sự phát triển phồn thịnh của các thành phố, sự xuống cấp của môi trường là hệ quả tất yếu trong và khu vực lân cận thành phố.

Mặc dù khu vực đô thị về mặt vật lý chiếm một phần nhỏ trên bề mặt trái đất, chúng tiêu thụ hết ba phần tư nhiên liệu. Ví dụ như, người ta cần 125 lần so với đất của London để đạt đến mức tiêu thụ của thành phố. Hơn nữa, thành phố là nguồn chính của mọi vấn đề môi trường như ô nhiễm không khí, chất thải, tiếng ồn, tiêu thụ năng lượng nhiều và thải khí CO2. Nhiều giải pháp đã được các nhà khoa học nghiên cưới trong nhiều lĩnh vực để giải quyết vấn đề. Những điểm chung của những giải pháp không nên để cho người thành thị quay về nông thôn sống và thu nhỏ thành phố. Ngược lại, những vùng lân cận đã bị huỷ diệt bởi cách sống đô thị, thay vì di dời các quá trình này sang những nơi khác, nhiều ý kiến cho rằng nên bảo tồn những khoảng thiên nhiên còn lại và các toà nhà thành thị nên tập trung vào việc bảo vệ hệ sinh thái.

Cải tạo công viên đô thị bởi Atelier CnS + School Of Architecture, South China University Of Technology

Tương tự, các thành phố tràn ngập không gian và quy hoạch đô thị tiếp cận theo hướng đó nên thay đổi từ gốc. Vì lý do này, ý tưởng tạo ra thành phố với « môi trường thân thiện », khi mà sự tiêu thụ cân bằng với sản xuất, khi mà nó tự cung tự cấp và khi mà khái niệm về đô thị hóa vùng ngoại ô bị bỏ quên, đang được bàn luận.

Song song với sự phát triển kinh tế, các thành phố thế kỷ 19 và 20 bắt đầu lan rộng ra các vùng nông thôn chung quanh, quá trình này trở thành sự thật với sự phát triển của công nghệ ô-tô. Hơn nữa, ô-tô đã trở thành biểu tượng của tự do với sự tương thích của hình dạng và cá nhân con người qua tác dụng tâm lý.

Trong quá trình này, với sự gia tăng của xa lộ, không gian đô thị có xu hướng mở rộng từng bước và sự tổn hại đến môi trường tăng cao với sự cạn kiệt nguồn khí đốt trong thành phố. Chỉ một mình ví dụ này cũng đủ phá huỷ hệ sinh thái của quá trình đô thị hoá: ngay cả khi mà xe ô-tô sử dụng xăng không hại cho môi trường (như hy-đrô), hệ thống cơ sở hạ tầng hoặc các thiết bộ kèm theo để tạo nên xe đã ảnh hưởng xấu đến môi trường. Vì vậy, nhiệt độ ban đêm tăng lên. Thêm vào đó, các thiết bị điện, máy điều hoà, và xe ô-tô tăng nhiệt độ, trong khi các toà nhà cao tầng chắn gió và kềm nhiệt độ không cho bốc hơi.

Trong các khu đô thị, là khu sinh hoạt sinh thái, khái niệm “sinh thái đô thị” bắt đầu len lỏi bởi môi trường văn hoá được kích thích bởi môi trường tự nhiên và môi trường văn hoá ảnh hưởng môi trường tự nhiên. Đô thị hoá sinh thái, được giới thiệu như một giải pháp khác cho những thách thức của đô thị hoá, là một hướng phát triển tích cực, hạn chế tối đa sự phá huỷ hệ thống sinh thái.

Các thành phố trên thế giới áp dụng quy hoạch sinh thái:

Masdar (UAE)

Thành phố Masdar bởi Foster Partners

Masdar, thành phố trên sa mạc, được quy hoạch dựa trên các yếu tố bền vững, hỗ trợ bởi năng lượng tái tạo và nguồn nhiên liệu hiệu quả. Masdar City được thiết kế bởi Foster and Partners.

Theo Gabriella Henri (2015), kể từ đầu thế kỉ 20, các quy hoạch được thực hiện cho hàng tá đô thị sinh thái với hàng tỉ đô la được rải khắp toàn cầu. Các dự án đó được gọi là “dấu ấn xanh” cho tương lai đô thị. Nhưng mà, các nhà đô thị có thực sự đề cập đến khó khăn môi trường, xã hội và kinh tế thế giới đang đối mặt ?

Thành phố Masdar bởi Foster Partners

Trong thành phố Masdar, quy hoạch truyền thống được hoà trộn với một khung sườn mục tiêu zero carbon, zero khí thải và nhắm đến sử dụng năng lượng tái tạo. Nó bao gồm không gian đa chức năng và chất lượng cho một cuộc sống đô thị đông người. Với sự thiết kế cho dân số lớn. thành phố còn lót đường cho sự phát triển của thành phố vệ tinh. Nó nhắm đến một thành phố thân thiện với người đi bộ với mức 150m một phương tiện công cộng và đường cho người đi bộ với bóng mát.

Lớp vỏ các công trình trong thành phố và cách toà nhà sử dụng năng lượng bên trong cũng được hỗ trợ bởi một lối tiếp cận bền vững. Với hệ thống kĩ thuật có thể tạo ra năng lượng từ rác thải, thành phố có thể tự cung tự cấp trong lòng bàn tay và rác thải tái chế có thể được trộn và sử dụng như phân bón cho cây. Như vậy, người ta sẽ không cần những nơi thừa thải dơ bẩn trong thành phố.

Stockholm (Thuỵ Điển)

Drivhus – Quy hoạch đô thị và văn phòng hành chính của thành phố Stockholm bởi UD Urban Design AB + Selgas Cano Architecture

Stockholm là lá phổi xanh chính của Châu Âu được công nhận năm 2010. Nó là thành phố dẫn đầu về cuộc sống đô thị thân thiện với môi trường và đạt được nhiều tiêu chuẩn khắt khe về môi trường, đồng thời cho thấy sự dẫn đầu liên tục và sự cải thiện liên tục phát triển bền vững. Lý do quan trọng nhất của việc trở thành thành phố thân thiện với môi trường của Stockholm là những kế hoạch chống lại ô nhiễm tiếng ồn, phát triển hệ thống tái chế, đi theo đó là một hướng tiếp cận trong vận chuyển và tăng cường mảng xanh trong thành phố.

Như kết quả của việc nghiên cứu hành chính nội bộ thành phố, hiệu ứng nhà kính giảm 25% trên một đơn vị. Thành phố nhắm đến việc thoát khỏi sử dụng khí đốt năm 2050. Tất cả hệ thống metro nội bộ vận hành với khí ga thân thiện với môi trường. Với đồ án thay đổi liên tục bộ mặt đô thị trong cảng nội bộ thành phố, thành phố tạo ra nơi cư trú mới cho 26.000 người và công việc cho 10.000 người. Những toà nhà hiệu suất được tạo ra bên cạnh những toà nhà khu vực dùng kính ba lớp. Những khu vực chôn rác thải được vận hành, dự trù tình huống và điện năng được tạo ra bằng năng lượng chuyển hoá. 

Khí biogas được tạo ra từ nước thải và rác thải sinh hoạt. Hơn nữa, bề mặt nước làm sạch được thu hoạch và lọc lại. Ở đây, người dân sống theo mô hình Hammarny, được hỗ trợ mua sắm cho từng hộ gia đình. Trong “Kế hoạch đô thị hoá xanh”, 12.000 căn hộ và 35.000 nơi làm việc mới được phát triển nội đô. Công viên, nhà triển lãm nghệ thuật, cảng đường thủy nhận khí biogas từ ống, tạo ra nước tái chế, rác tái chế và năng lượng tái tạo. Sử dụng năng lượng sạch cho việc vận chuyển, xây dựng những tòa nhà xanh.

Kết luận

Công viên nước Baiyangdian bởi TLS Landscape Architecture

Sự gia tăng quá trình đô thị hoá diễn ra khắp nơi trên trái đất, đi kèm với sự nhập cư từ nông thôn sang đô thị, mang theo vấn đề nghiêm trọng về sinh thái bên trong hệ thống đô thị. Điều thực sự cần là tạo ra một đô thị hoá bền vững, hệ sinh thái được bảo tồn.

Cách tiếp cận đô thị hoá bền vững nhấn mạnh khả năng tiêu thụ và tái tạo lại nhanh chóng nhiên liệu, dừng việc ô nhiễm nguồn nhiên liệu ở vùng ngoại ô thành phố. Đô thị bền vững không chỉ đảm bảo chất lượng môi trường nội đô, mà còn là giảm thải và phòng bị cho sự dịch chuyển giá trị môi trường trong thời gian dài đến một hệ thống sinh thái rộng lớn hơn.

Theo Lan Anh biên dịch từ (Parametric Architecture)

Kiến Việt